Rolnictwo ekologiczne.
Historia uprawy i udomowienia roślin i zwierząt sięga już kilku tysięcy lat. W tym okresie metodą prób i błędów, doboru, obserwacji i odpowiednich zabiegów agrotechnicznych i hodowlanych stworzono rasy i gatunki daleko odbiegające od pierwowzorów. Poprawę plonów uzyskiwano dzięki naturalnym środkom obecnym w przyrodzie i będących skutkiem działalności człowieka. Sytuacja diametralnie się zmieniła w chwili rozwoju przemysłu i wzrostu liczby ludności na świecie. W przypadku Europy był to wiek XVIII, a na inne tereny wkraczały te tendencje w raz z migracją Europejczyków. Nawozy sztuczne a później chemiczne środki ochrony roślin pozwoliły zwiększyć wielokrotnie uzyskiwane plony, nadmiar rąk do pracy skierować do miast i zapoczątkować gwałtowny rozwój przemysłowy na świecie.
Szybko okazało się, że może być to droga niebezpieczna. Powszechne stosowanie nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin przyczyniało się do degradacji środowiska naturalnego w postaci zanieczyszczenia gleb, wód i powietrza. Wpływa to na m.in. wzrost zachorowalności ludzi na choroby nowotworowe i uczuleniowe, rozwój ras odpornych szkodników, patogenów i chwastów, wyniszczanie organizmów pożytecznych.
1 Rolnictwo ekologiczne – od producenta do konsumenta, pod red. Urszuli Sołtysiak, Warszawa 1995, s. 13
Problemy te jak i również wzrost świadomości społeczeństw w wielu krajach spowodowały, że podjęto działania mające na celu ograniczenie skutków nadmiernej chemizacji rolnictwa. Zaczęto zastanawiać się, jak zapobiegać rozwojowi chwastów, chorobom i szkodnikom w uprawach, a nie jak je zwalczać. Pierwszoplanowe znaczenie w świadomości producentów zaczyna mieć uzyskiwanie dobrych a nie wielkich plonów. Pojawiło się pojęcie rolnictwa ekologicznego, którego główną dewizą jest zapobieganie zamiast zwalczania, czyli przeciwdziałanie masowemu występowaniu chorób i szkodników przez stwarzanie równowagi biologicznej w środowisku.
Rolnictwo ekologiczne (traktowane tu jako rolnictwo bez użycia środków chemicznych) obecne jest w wielu rejonach świata do tej pory. Wynika ono jednak z zacofania cywilizacyjnego tych obszarów. Nowoczesne rolnictwo ekologiczne wyznacza sobie za cel pozyskiwanie pełnowartościowej żywności w powiązaniu z utrzymaniem trwałej żyzności gleby. W Polsce tego rodzaju gospodarstwa na większą skalę pojawiły się już w latach 70 –tych XX wieku. W 1989 r. w Polsce powstało Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND, będące pionierem w wdrażaniu, opracowywaniu i kontroli produkcji ekologicznej w kraju.2
Rolnictwa ekologiczne w wielu krajach zachodnioeuropejskich stało się priorytetem. Wzmacniały to działania w ramach EWG i UE. Wydano liczne przepisy prawne, prężnie działały stowarzyszenia i organizacje producentów mających wsparcie (zwłaszcza finansowe) rządów poszczególnych państw. W Polsce dopiero 16 marca 2001 r. uchwalono ustawę o rolnictwie ekologicznym.3 Ustaliła ona kryteria i najważniejsze pojęcia w rolnictwie ekologicznym i umożliwiła wsparcie przez państwo produkcji ekologicznej. Wypłacane dotacje z racji prowadzenia tego rodzaju produkcji spowodowały, że wzrosło zainteresowanie rolników w Polsce produkcją ekologicznej żywności.
Z chwilą wejścia Polski w skład Unii Europejskiej obowiązuje nowa ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 20 kwietnia 2004 r.4 W swojej treści zawiera liczne rozporządzenia i dyrektywy wydane przez Unię Europejską i dotyczące rolnictwa ekologicznego.
„Ustawa ta, przywołując odpowiednie rozporządzenia obowiązujące w UE reguluje warunki prowadzenia produkcji rolnej i przetwórstwa produktów
2 Rolnictwo ekologiczne w praktyce, pod red. Urszuli Sołtysiak, Warszawa 1994, s. 309. W 1972 r. założona została Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego IFOAM. Ibidem s. 7
3 Dz. U. Nr 38 z 2001 r., poz. 452
4 Dz. U. Nr 93 z 2004 r., poz. 898
rolnictwa ekologicznego, system kontroli i certyfikacji oraz obrót produktami rolnictwa ekologicznego. Gospodarstwo rolne, aby było uznane za prowadzone metodami ekologicznymi, musi posiadać certyfikat wydany przez akredytowaną jednostkę certyfikującą, upoważnioną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Podlega ono corocznej kontroli. Aby uzyskać certyfikat gospodarstwo musi przejść dwuletni cykl przestawiania na ekologiczne metody produkcji.”5
Jednym z wielu wymogów, jaki odstrasza potencjalnych rolników od przejścia na metody uprawy ekologicznej jest rozbudowany system kontroli. Ma on na celu zapewnienie wiarygodności producentów i wytwarzanych przez nich produktów. Wiąże się to z pewnym kosztami związanymi z tzw. administrowaniem gospodarstwem. Do tego celu bardzo przydatne może okazać się posiadanie komputera.
Jak już wspomniałem powyżej gospodarstwo kontrolowane jest przez inspektorów jednostki kontrolującej co najmniej raz w roku. Obejmuje ona w całości sposób, zakres i wyniki produkcji:
- powierzchnie i rodzaje upraw – np. w formie planów prowadzonych w podobny sposób jak prze składaniu o odpłaty bezpośrednie do ARiMR
- stan obiektów inwentarskich i gospodarskich, przechowalni, posiadanych urządzeń i maszyn
- sprawdzenie dokumentacji gospodarstwa
- rejestracja środków używanych w gospodarstwie
- księgi rachunkowe
- dowody zakupu surowców i środków do produkcji
- dokumentacja sprzedaży
- określenie zbiorów i ich przeznaczenia
Inspekcję zakończa protokół, który stanowi podstawę do wydania przez jednostkę kontrolującą certyfikatu zgodności, wydawanego na jeden rok. Umożliwia on obrót produktami ekologicznymi.
W chwili obecnej, w okresie przestawiania gospodarstwa na metody ekologiczne można otrzymać dotację państwową, która ma zrekompensować straty finansowe, będące skutkiem zmiany sposobu gospodarowania i prowadzenia produkcji.